چەند ڕۆژێکى تر ساڵێک لە تەمەنمان دەڕوات و دەچینە ناو ساڵێکى تازەوە ئایا چۆن گرنگى بە کاتەکانمان بدەین؟
لە قورئان و سوننەتدا چۆن باسی کات کراوە؟
ئەو هۆکارانەی کە دەبنە یارمەتی دەری بەرەکەت لەتەمەندا کامانەن؟
ئەو شتانەی کە دەبنە هۆکاری پارێزگاری کردن لە کات چین؟
بسم الله والحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله ﷺ وعلى آله وصحبه أجمعين، أما بعد:
فەزڵ و ڕێزی پارێزگاری کردن لە کات لە ڕوانگەی قورئان وسوننەتەوە
بێگومان کات لە ئیسلام دا گرنگیەکی زۆری پێدراوە ،بۆیە پێویسته تاکی باوەڕدار یەکێک لەکارە هەر لەپێشینەکانی پارێزگاری کردن بێت لەکات وساتەکانی ژیانی ، و لەکاری چاکەدا بەسەری ببات و لە شتی بێ هودەدا سەرفی نەکات ، خوای گەورە فەرموویەتی: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ ۚ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ} [المنافقون: 9] .
واته : ئه‌ی باوه‌ڕداران با ماڵ و منداڵتان سه‌رقاڵتان نه‌كه‌ن له زیكرو یادی خوای گه‌وره‌و له قورئان خوێندن و له ئه‌نجام دانی فه‌رزه‌كان ، وه هه‌ر كه‌سێك وا بكات و سه‌رقاڵ بێت به دونیاوه‌و دونیا سه‌رقاڵی بكات له عیباده‌ت و دینداری و زیكری خوا ئا ئه‌و كه‌سانه به‌ڕاستی خۆیان زه‌ره‌رمه‌ندن.
خوای گەورە لەم ئایەتە پیرۆزەدا سەرەنجامی خراپی ئەو کەسانەی ڕوون کردۆتەوە کە بێئاگان لەیادی خودا وخۆیان سەرقاڵ کردووە بەماڵی دونیا وجوانیەکانی دونیاوە ودوا ڕۆژیان لەبیر کردووە ، حەتمەن ئەمە ئاگادارکەرەوەیەکی توندی تێدایە بۆ ئەو جۆرە کەسانە بەڵکو بەهۆش خۆیان بێنەوە و بیرێک لەسەرەنجامی بێئاگاییەکەیان بکەنەوە .
خوای پەروەردگار فەرموویەتی : { وَالْعَصْرِ. إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ. إِلا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ} [العصر]،
واته : خوای گه‌وره سوێند ئه‌خوات به عه‌صر كه مه‌به‌ست پێی كاتی نوێژی عه‌صره، یاخود وتراوه: مه‌به‌ست پێی سه‌رده‌م و زه‌مانه‌یه ئه‌مه‌یان ته‌واوتره له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌موو كرده‌وه‌كانی مرۆڤ له چاك و خراپ و هه‌موو گۆڕانكارییه‌كان له سه‌رده‌م و زه‌مانه‌دا ڕووئه‌دات بۆیه خوای گه‌وره سوێندی پێ خواردووه.
به‌ڕاستی سه‌رجه‌م مرۆڤایه‌تی هه‌ر هه‌موویان به‌رده‌وام له زه‌ره‌رمه‌ندی و به هیلاك چوون و تیاچووندان.
ته‌نها كه‌سانێك نه‌بێ كه جیاكراونه‌ته‌وه‌و له زه‌ره‌رمه‌ندیدا نین به‌ڵكو ئه‌مانه براوه‌و سه‌ربه‌رزو سه‌رفرازن له دونیاو قیامه‌تدا ئه‌وانه‌ی كه ئیمانیان هێناوه‌و به تاك و ته‌نها خوای گه‌وره‌یان په‌رستووه‌و یه‌كخواپه‌رست بوونه‌و شه‌ریكیان بۆ خوای گه‌وره بڕیار نه‌داوه ، وه كرده‌وه‌ی چاكیان كردووه (كرده‌وه‌ی چاكیش ئه‌وه‌یه كه له‌سه‌ر سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوا - ﷺ - بێت و بیدعه نه‌بێ، وه نیه‌تیشت به‌ته‌نها بۆ خوای گه‌وره بێت و مه‌به‌ستت ڕیاو ڕووبینی نه‌بێت) ، وه ئامۆژگاری یه‌كتری بكه‌ن به حه‌ق، كه حه‌قیش بریتییه له جێبه‌جێ كردنی گوێڕایه‌ڵی خواو پێغه‌مبه‌ری خوا - ﷺ -، وه وازهێنان له‌و شتانه‌ی كه خواو پێغه‌مبه‌ری خوا - ﷺ - حه‌رامیان كردووه، یاخود ئیمان هێنان به‌خواو ته‌وحیدی خوای گه‌وره ئه‌مه حه‌قه، هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی كه خواو پێغه‌مبه‌ر - ﷺ - باسیان كردووه‌و فه‌رمانیان پێ كردووه ئه‌مه حه‌قه، ئه‌مانیش ئامۆژگاری یه‌كتری ئه‌كه‌ن به‌وه‌ی كه ئه‌و حه‌قه بگه‌یه‌نن ، وه ئامۆژگاری یه‌كتری ئه‌كه‌ن كه ئارام بگرن له‌سه‌ر گوێڕایه‌ڵى كردنى خواو پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى - ﷺ -، وه ئارام گرتن له‌سه‌ر تاوان و سه‌رپێچی كه مرۆڤ خۆی لێ دوور بگرێ، وه ئارام گرتن له‌سه‌ر به‌ڵاو موسیبه‌ته به‌ئێش و ئازاره‌كان كه مرۆڤ تووشی ئه‌بێ، یاخود هه‌ر كه‌سێك ئه‌و حه‌قه كه دینی خوای گه‌وره‌یه بیگه‌یه‌نێ له پێناویدا تووشی ئازارو ئه‌شكه‌نجه ئه‌بێ وه‌كو پێغه‌مبه‌ری خواو - ﷺ - صه‌حابه‌كان تووشی بوونه ئه‌بێ ئه‌مانیش ئارام بگرن له كاتێكدا ڕووبه‌ڕووی ئێش و ئازارو ئه‌شكه‌نجه‌و كوشتن و ده‌ربه‌ده‌ركردن ئه‌بنه‌وه له پێناو دینه‌كه‌ی خوای گه‌وره، وه ئامۆژگاری یه‌كتری ئه‌كه‌ن كه صه‌برو ئارام بگرن له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌و شتانه، والله أعلم.
لەم سوڕەتە مەزنەدا ئامۆگاریەکی زۆر بەهێز هەیە بۆ کەسی موسوڵمان ، وسەرەنجامی هەندێ لەباوەڕدارانی لەوانی تر جودا کردۆتەوە ، ئەوەش ئەو تاقمەیەیە کە ژیانیان لەسەر چوار بنەما بونیاد ناوە ، کەبریتیە لە : باوەڕ بوون بەخودا ، و کردەوەی چاکە ئەنجام دان وئامۆگاری یەکتر کردن لەسەر چاکە ویارمەتی یەکتر دان لەسەر بەجێ هێنانی ، وئارام گرتن لە ڕێگای ئەو تەنگ وچەڵەمانەی کە لەو پێناوەدا ڕوو بەڕووی دەبنەووە .
لەقورئانی پیرۆزدا ئاماژە بەگرنگی کات دراوە ، خوای تەعالا فەرموویەتی : {فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ. وَإِلَىٰ رَبِّكَ فَارْغَب} [الشرح:7-8] .
واتە :كاتێك له كاروباری دونیاو سه‌رقاڵی بوویته‌وه ئه‌وه خۆت یه‌كلا بكه‌وه بۆ په‌رستنی خوای گه‌وره به دڵسۆزی و نیازپاكی ڕوو له خوای گه‌وره بكه‌و گورج وگۆڵ به.
وه نیه‌ت و ڕه‌غبه‌تت بۆ لای خوای گه‌وره هه‌بێت و به‌تاك و ته‌نها ملكه‌چ به بۆ خوای گه‌وره وه ڕوو له خوای گه‌وره بكه وه داوای به‌هه‌شتی لێبكه، والله أعلم.
خوای گەورە فەرموویەتی : {وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ} [الأعلى:17] .
واته: ڕۆژی قیامه‌ت باشتره‌و ئه‌مێنێته‌وه‌و هه‌میشه‌ییه چۆن ئه‌بێ ئێوه گرنگی و بایه‌خ به دونیایه‌كی فانی بده‌ن وه قیامه‌تێك كه باشتره‌و ئه‌جرو پاداشتی یه‌كجار زۆری تیادایه پشت گوێی بخه‌ن و له‌بیری بكه‌ن، واته: نابێ وابێ.
ئیمامی ابن كثير رحمه الله تعالى لەتەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێت : " (والآخرة خير وأبقى) واتە : پاداشتی خودا لەدوا ڕۆژدا باشترە لەپاداشتی دونیا وزیاتر دەمێنێتەوە ، پاداشتی دوا ڕۆژ نەبڕاوەیە ، بۆیە ناکرێ وناگونجێ کەسی عاقڵ ژیانێکی نەبڕاوە بگۆڕێتەوە لەگەڵ ژیانێکی کورت وبڕاوەدا ، ئەم ئایەتە پیرۆزه مەنهەج وڕێبازێکی دەس نیشان کردووە کە پێویسته موسوڵمان لەسەری بڕوات ، کە ئەوەش زانینی بەهای دوا ڕۆژە ، ویەکێک لەشته گرنگەکانی گرنگی دانە بەکات وبەسەر بردنی لەشتە بەسوودەکاندا ئەو کردەوانەی کەدەبێتە هۆکاری چوونە بەهەشت وسەرفراز بوون .
جا گرنگی کات کاتێ زۆر مرۆڤ هەستی پێ دەکات کەمردن پێی دەگات بەڵام لەو کاتەدا پەشیمانی وهاوار وناڵە بێ سوودە ، خوای گەورە فەرموویەتی : {وَأَنفِقُوا مِن مَّا رَزَقْنَاكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَىٰ أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُن مِّنَ الصَّالِحِينَ. وَلَن يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاءَ أَجَلُهَا ۚ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ} [المنافقون: 10-11]،
واته : ئێوه ببه‌خشن له پێناو خوای گه‌وره له‌و ماڵه‌ی كه پێمان به‌خشیون، وتراوه: زه‌كات بده‌ن یان صه‌ده‌قه‌و خێر بكه‌ن پێش ئه‌وه‌ی مردن بگاته یه‌كێكتان، واته: مردنتان بۆ بێ ئه‌و كاته له‌سه‌ره‌مه‌رگدا بڵێی ئه‌ی په‌روه‌ردگار خۆزگه مۆڵه‌تت ئه‌دام و ته‌مه‌نت درێژ ده‌كردمه‌وه‌و مردنمت دوائه‌خست تا كاتێكی كه‌م و كورت بۆ ئه‌وه‌ى صه‌ده‌قه‌و خێرم بكردایه‌و ببوومایه له پیاوچاكان، (عبدالله‌ی كوڕی عه‌باس) ئه‌فه‌رمووێ: هه‌ر كه‌سێك ماڵی هه‌بێ و بتوانێ بچێ بۆ حه‌ج و نه‌چێت، یان زه‌كاتى له‌سه‌ر پێویست بێت و نه‌یدات ئه‌وه له‌و كه‌سانه‌یه كه له‌سه‌ره‌مه‌رگدا داواى گه‌ڕانه‌وه ده‌كات و ڕۆژی قیامه‌ت په‌شیمان ئه‌بێته‌وه.
وه هیچ نه‌فسێك كه ئه‌جه‌ل و كاتی مردنی هات خوای گه‌وره مۆڵه‌تی پێ نادات و مردنه‌كه‌ی دواناخات ، وه خوای گه‌وره زۆر زانیاریه‌كی وردی هه‌یه به‌و كرده‌وانه‌ی كه ئێوه ئه‌یكه‌ن، وه هیچ شتێكى لێناشاردرێته‌وه، والله أعلم .
ئەم ئایەتە پیرۆزە ترسناکی بەفیڕۆدانی کات ڕوون کردۆتەوە ، و هانی موسوڵمانان دەدات پێش ئەوەی مردن بگا پێیان فریای خۆیان بکەون بەهەر ڕێگایەک کەلەتوانایاندا هەیە .
شيخ ابن عثيمين رحمه الله تعالى دەێت :
مەپرسە کەی دەمرم و لەکوێ دەمرم ؛ چونکە ئەو بابەتێکە بڕاوەتەوە ، دونیا چەندە خۆش بێت لە لات کاتێ کە دەمریت وەک ئەوە وایە تەنها ڕۆژێک ژیابێتی ، بەڵکو خوای گەوەره دەفەرمووێت : {كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحَاهَا} [النازعات:46].
واته : له ڕۆژی قیامه‌ت كاتێك كه خه‌ڵكی له گۆڕه‌كانیان به‌رز ئه‌بنه‌وه‌و به‌ره‌و ساحه‌ی مه‌حشه‌ر به‌ڕێ ئه‌كه‌ون و ده‌یبینن ، وا ئه‌زانن له دونیادا نه‌ژیاون ته‌نها نیو ڕۆژ نه‌بێ (عَشِيَّةً) واته: له نیوه‌ڕۆوه بۆ خۆر ئاوابوون ، یاخود له خۆركه‌وتنه‌وه تا نیوه‌ڕۆ، واته: ئه‌گه‌ر خه‌ڵكی له دونیادا سه‌د ساڵ ژیابێتن له ڕۆژی قیامه‌تدا وا ئه‌زانن ته‌نها نیو ڕۆژ ژیاون، واته: دونیا زۆر هیچ و بێنرخه بۆیه نابێت مرۆڤ له‌م دونیا كه‌مه‌دا خۆی تاوانبار بكات، وه ئه‌و قیامه‌ته هه‌میشه‌ییه بدۆڕێنێ به‌هۆی دونیایه‌كی كه‌م و فانییه‌وه كه كۆتایی دێت، والله أعلم.
بەڵام ئەو پرسیارەی کەپێویسته مرۆڤ لەخۆی بکات و لەهەمان کاتدا وەڵامی بۆ ئامادە کردبێت ئەوەیە : لە چ حاڵەت و بارێکدا دەمریت و لەسەر چى دەمریت؟!.
پێغەمبەری ئازیز ﷺ گرنگی کاتی بۆ بەیان کردووین ، هەروەک عبداللەی کوڕی عەباس گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: پێغەمبەری خوا ﷺ فەرمووی : «نِعمتان مغبونٌ فيهما كثيرٌ من النَّاسِ : الصِّحَّةُ والفراغُ» [البخاري:6412]،
واته : دوو نیعمەت هەن زۆربەی خەڵک لێی بێ ئاگان و گوێی پێ نادەن ئەویش : لەش ساغی و کاتی دەس بەتاڵی و بێ ئیشی یە .
وەهەروەها هەر عبداللەی کوڕی عەباس گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: پێغەمبەری خوا ﷺ فەرمووی: «اغتنِمْ خمسًا قبلَ خمسٍ : حَياتَك قبلَ موتِك، و صِحَّتَك قبلَ سَقَمِك، و فراغَك قبلَ شُغْلِك، و شبابَك قبلَ هَرَمِك ، و غِناك قبلَ فقرِكَ» [صححه الألباني في صحيح الجمع:1077]،
واتە : ئاگاداری پێنج شت بە پێش ئەوەی پێنج شتت بەسەردا بێت : ژیانت پێش ئەوەی بمری ، ولەش ساغیەکەت پێش ئەوەی نەخۆش کەویت ، ودەس بەتاڵی وبێ ئیشیت پێش ئەوەی توشی سەرقاڵی ببیت ، و لاویەتیەکەت پێش ئەوەی پیر ببیت ، ودەوڵەمەندیەکەت پێش ئەوەی توشی هەژاری ببیت .
بەمردن ژیان کۆتایی دێت ، و بەکۆتای هاتنی دونیاش سەرچاوەی کردەوەی چاکە کۆتایی دێت مەگەر کەسێک سەدەقەی جاری و نەبڕاوەی هەبێت ، بۆیە ژیان هەل و فرسەتێکی گرنگە و پێویسته موسوڵمان لەکاری چاکەدا بەکاری بێنێت .
مرۆڤ کاتێ کەگەنجە وبەهێزە زۆر کار دەتوانێ ئەنجام بدات کە لەکاتی پیری دا نایتوانێ ، وەهەروەها مرۆڤ لەحاڵەتی دەوڵەمەندی ودەس ڕۆیشتندا دەتوانێ زۆر کاری خێر وچاکە بکات کە لەکاتی هەژاریدا ناتوانێت دەستی بۆبەرێت وزۆر شتی تریش .
ئەو هۆکارانەی کەدەبنە یارمەتی دەری بەرەکەت لەتەمەندا .
بێگومان بەرەکەت لەتەمەندا بەدرێژی و کاری چاکە کردن تیادا دەبێت ، هەروەک نافعی کوڕی حارسی سەقەفی رضي الله تعالى عنه گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : «أنَّ رجلًا قال يا رسولَ اللهِ أيُّ الناسِ خيرٌ؟ قال من طالَ عمُرهُ وحسُن عملُه. قال: فأيُّ الناسِ شر؟ قال: من طال عمُرهُ وساء عملُه» [الترمذي:2330].
واتە : پیاوێک گوتی : ئەی پێغەمبەری خوا چ کەسێک لەهەموان چاک ترە ؟
فەرمووی : ئەو کەسەی کە تەمەن درێژ بێت و کردەوەی چاکە بکات .
وە گوتی : ئەی چ کەسێک خراپترین کەسە ؟
فەرمووی : ئەو کەسەی کە تەمەن درێژ بێت و کردەوەی خراپە بکات .
پێغەمبەر ﷺ ئەو بابەتانەی بۆ ڕوون کردووینەوە کەدەبێتە هۆکاری بەرەکەت لەتەمەندا ، کەبریتیە لە سیلەی ڕەحم .
ئەبو هورەیرە رضي الله تعالى عنه دەڵێت : پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : « مَن سرَّهُ أن يُبسطَ لَه في رزقِهِ ، وأن يُنسَأَ لَه في أثرِهِ ، فليَصِلْ رَحِمَهُ» [البخاري:6817] [ مسلم:2557] واللفظ للبخاري.
واتە : ئەو کەسەی کەپێی خۆشە تەمەن درێژ وڕزق فراوان بێت ، و دوای خۆی ناوی بمێنێتەوە و بەچاکە باس بکرێت ، با سیلەی ڕەحم بگەیەنێت .
وەهەروەها سەلمانی فارسی رضي الله تعالى عنه دەڵێت : پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی: «لا يردُّ القضاءَ إلَّا الدُّعاءُ، ولا يزيدُ في العمُرِ إلَّا البرُّ» [الترمذي:2319] وحسنه الألباني في [السلسلة الصحيحة:154]
واتە : هیچ شتێک قەزا وقەدەر ناگێڕێتەوە تەنها دوعا نەبێت
، وهیچ شتێک تەمەن زیاد ناکات تەنها چاکە کردن نەبێت .
ئەو شتانەی کەدەبنە هۆکاری پارێزگاری کردن لەکات :
یەکەم : زۆر زیکر و یادی خوا کردن :
یەکێک لەگەورەترین ڕێگا بۆ پارێزگاری کردن لەکات زیکری خودایە ، کە ئەمە ئاسانترین عیبادەتە و موسوڵمان دەتتوانێت بەردەوام بێت لەسەری و مەرجیش نی یە دەس نوێژی هەبێ ، و پاداشتەکەی ئەوەیە حاڵی موسوڵمان دەگۆڕێ لەدونیا ودوا ڕۆژدا ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی : {فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ} [البقرة: 152].
واتە :ئێوه یادی من بكه‌ن به‌وه‌ی تاعه‌ت و گوێڕایه‌ڵیم بكه‌ن منیش یادی ئێوه ئه‌كه‌م به‌وه‌ی كه پاداشتتان ئه‌ده‌مه‌وه‌و لێتان خۆش ده‌بم ، وه شوكرانه‌بژێری من بكه‌ن و كوفری نیعمه‌ته‌كان مه‌كه‌ن.
شيخ ابن باز رحمه الله تعالى دەڵێت :
هیچ کردەوە و کارێک نی یە کەلەهەموو کاتەکاندا بکرێت وەک زیکر ، زیکر مەجالێکی بەرفراوانی هەیە و ئاسانە و نە لەڕووی مادی وجەستەییەوە زۆر لەسەر موسوڵمان ناکەوێت ، وەیەکێک لەئامۆژگاریەکانی پێغەمبەر ﷺ بۆ یەکێک لەهاوەڵان ئەوە بوو : "لا يزال لسانك رطباً من ذكر الله" [ الترمذي:3375 ] ".
واتە : با بەردەوام زمانت تەڕ بێت بەیادی خودا .
ئیمامی ابن القيم رحمه الله تعالى دەڵێت :
جارێکیان لەلای شيخ الاسلام ابن تيمية دا بووم نوێژی بەیانی کرد پاشان دانیشت یادی خودای دەکرد تا نزیک نیوەڕۆ ، پاشان ڕووی کردە لامەوە و گوتی : ئەمە خۆراکی بەیانی منە ، خۆ ئەگەر ئەم وزەیە وەرنەگرم هێزم نامێنێت (الوابل الصيب: ص 42).
دووەم : سەدەقەی جارى و خێری نەبڕاوە :
پێغەمبەری ئازیز ﷺ ڕێگاکانی بەدەس خستنی خێری نەبڕاوەی پێ پیشان داوین ، هەروەک ئەنەس گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر ﷺ فەرمووی : «سبعٌ يَجري للعبد أجرُهنَّ وهو في قبره بعد موته: مَن علَّم علمًا، أو أجرى نهرًا، أو حفر بئرًا، أو غرس نخلاً، أو بنى مسجدًا، أو ورَّث مصحفًا، أو ترك ولدًا يستغفر له بعد موته» [حسَّنه الألباني في صحيح الترغيب].
واتە : حەوت کاری خێر هەن لەدوای مردنی مرۆڤیش بەردەوام دەبن : کەسێک خەڵکی فێری زانست کردبێت ، یاخود جۆگەلەیەک ئاوی خستبێتە ڕێ ، و یاخود بیرێکی لێ دابێت ، یاخود دار خورمایەکی ناشتبێت ،یاخود مزگەوتێکی دروست کردبێت، یاخود لەدوای خۆی قورئانێکی جێ هێشتبێت ، یاخود منداڵێکی بەجێ هێشتبێت و لەدوای خۆی بۆی بپاڕێتەوە .
دەی با دەست بگرین بەکاتەکانمانەوە وبەشدار بین لەپڕۆژە خێر خوازیەکاندا ، وقورئانێک بکەینە دیاری بۆ مزگەوت ، دەی یارمەتی دەر بە لەبڵاو کردنەوەی قورئانی پیرۆزدا بەهەموو ڕێگا جیاوازەکان ، و بەشدار بە لەکۆ کردنەوەی پارە بۆ لێدانی بیر وهەموو پرۆژە خێر خوازیەکانی تر وسوور بە لەسەر فێر کردنی منداڵان بەتایبەت بابەتە شەرعییەکان.
سێ یەم : بەردەوام بوون لەسەر کردەوەی چاکە :
دایکی باوەڕداران عائیشە رضي الله تعالى عنها دەڵێت پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرموویەتى : خۆشەویسترین کردەوە بەلای خوداوە ئەوەیە کەبەردەوامە گەر کەمیش بێت .
سەعیدی کوڕی موسەیب رحمه الله تعالى دەڵێت: "مَا فَاتَتْنِي التَّكْبِيرَةُ الْأُولَى مُنْذُ خَمْسِينَ سَنَةً، وَمَا نَظَرْتُ فِي قَفَا رَجُلٍ فِي الصَّلَاةِ مُنْذُ خَمْسِينَ سَنَةً " (حلية الأولياء:2/ 163).
واتە : پەنجا ساڵ دەبێت یەکەم الله ٲکبری نوێژی جەماعەتم لەدەس نەچووە ، و ماوەی پەنجا ساڵ دەبێت لەنوێژدا تەماشای پشتە ملی هیچ کەسێکم نەکردووە (واتە هەمیشە لە ڕیزى یەکەمى جەماعەت نوێژى کردووە)
چوارەم: دوور کەوتنەوە لەدوا خستنی کردەوە :
بێگومان دوا خستنی کردەوە و دواتر ئەنجامی دەدەم دەردێکی کوشندەیە ، بۆیە زانایان زۆر جار ئاگاداریان داوە لەوەی موسوڵمان تووشی ئەو دەردە بێت، لەوانە ئیمامی ابن الجوزي رحمه الله تعالى دەڵێت : دوا خستنی کردەوەی چاکە بەڵای کاتە و تەمەن دەکوژێت ، بەداخەوە ئێستا کەلیمەی دواتر بۆتە تەبیعەت و شیعاری موسوڵمانان .
وە ئیمامی حسن البصري رحمه الله تعالى دەڵێت :
"الدنيا ثلاثة أيام : أما الأمس فقد ذهب بما فيه، وأما غداً فلعلّك لا تدركه، وأما اليوم فلك فاعمل فيه".
واتە : دونیا سێ ڕۆژە :
دوێنێ کە چوو و بەوەی کەتێدا بوو ، و سبەی کەڕەنگە پێی نەگەیت ، و ئێستا و ئەمڕۆ کە بۆ تۆیە و دەی کردەوەی تێدا ئەنجام بدە .
وە شيخ ابن عثيمين رحمه الله تعالى دەڵێت :
زۆر جار مرۆڤ لەماڵ دەردەچێت سەیارە لێ دەخوڕێ کەچی بەسەر شانی کەسانی ترەوە دەهێندرێتەوە ، وچەندین مرۆڤ لەماڵ دەردەچێ ودەڵێت خواردنم بۆ دروست بکەن بەڵام لێی ناخوات ، وەچەندین مرۆڤ جلەکانى لەبەردەکا کەچی مردوو شۆر بۆی دەکەنەوە و لەبەرى دایدەکەنن ، ئەمە کارێکی بینراوە وچەندان جار ڕووی داوە ، بۆیە ئێستا بیر بکەرەوە و بزانە لەچ حاڵەتێکدا دەمریت .
پێنجەم : گەڕان بەدوای کاری خێر دا وپەلە کردن لەئەنجامدانی عیبادەتدا :
خوای پەروەردگار فەرموویەتی : {فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ} [البقرة:148].
واته : ئێوه پێشكبڕكێ بكه‌ن بۆ هه‌موو ئیش و كارێك كه خێر بێ .
شيخ سەعدي رحمه الله تعالى لەتەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێت :
هەر کەسێک لەدونیادا پێش بڕکێ بکات لەکاری خێردا ئەوا لەڕۆژی دوایی دا پێش دەکەوێ ، کەسانی پێش کەوتوو بەرزترین پلەیان هەیە، جا خێر هەموو فەرز وسوننەتەکان دەگرێتەوە ، وەک نوێژ وڕۆژوو وحەج و زەکات و عومرە وجیهاد . .
ئەبوهورەیرە گێڕاویەتییەوە ودەڵێت : پێغەمبەر ﷺ فەرمووی : «من أصبح منكم اليوم صائمًا ؟ قال أبو بكرٍ : أنا . قال فمن تبع منكم اليومَ جنازةً ؟ قال أبو بكرٍ : أنا . قال : فمن أطعم منكم اليوم مسكينًا ؟ قال أبو بكرٍ : أنا . قال : فمن عاد منكم اليومَ مريضًا ؟ قال أبو بكرٍ : أنا . فقال رسولُ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ : ما اجتمَعْنَ في امرئٍ إلا دخل الجنَّةَ» [مسلم:1028].
واتە : کێ لەئێوە ئەمڕۆ بەڕۆژووە ؟ ئەبو بەکر گوتی : من .
پاشان فەرمووی : کێ لەئێوە ئەمڕۆ شوێنی جەنازەیەک کەوتووە ؟ ئەبو بەکر گوتی : من .
پاشان فەرمووی : کێ لەئێوە ئەمڕۆ سەردانی نەخۆشێکی کردووە ؟ ئەبو بەکر گوتی : من .
پاشان پێغەمبەری خوا فەرمووی : ئەم کردەوانە لەهیچ کەسێکدا کۆنابنەوە ئیلا دەچێتە بەهەشتەوە .
لەم فەرموودەیەدا ئاماژە دراوە بەکردەوەی چاکە و پێشەوا ئەبو بەکر بەردەوام ڕۆژانە بەدوای کردەوەی چاکەدا دەگەڕا بۆ ئەوەی ئەنجامی بدات وەهەروەها لەم فەرموودەیەدا ڕێز وفەزڵی ڕۆژو وسەردانی نەخۆش وشوێن کەوتنی جەنازە هەیە وە هەر کەسێک ئەم کردەوانەی تێ دا کۆ ببێتەوە دەچێتە بەهەشتەوە .
لە قوتابخانە بە زۆر بۆینباخمان پێ دەبەستن ئایا گوناهبار دەبین؟حوكمی ئەو كەسانە چی یە كە له دامودەزگاكانی حوكمەت كاردەكەن و ناتوانن ریش بهێڵنەوە؟گرنگترین ئەو هۆكارانەی (إستقامة) بەردەوامیت پێ دەبەخشن لەسەر دینی خوا کامانەن؟ئایا كابۆ لەبەركرن بۆ كوڕ لە زانكۆ حەرامە ؟ئامۆژگاریتان چیە بۆ ئەو کەسانەى کە بەردەوام سەردانى بازاڕ دەکەن کە پڕە لە خراپە و تاوان
